Şuan Toplam 10.000 kişi kalmıştır.
Hoton Türkleri
Moğolistanda, günümüze kadar ulaşabilen topluluklardan, Uygur Hoton Türk topluluğu, Moğolistanın batısında, özellikle Uvs eyaletindeki, Tarialan ilçesinde yaşarlar. Uvs eyaleti, Rusya sınırındadır ve batısında Bayan Ulgiy eyaleti; doğusunda da Zavhan eyaleti ve güneyinde de, Hövd eyaleti bulunmaktadır. Altay dağlarının Moğolistan başlangıcını oluşturan bu bölge, Uvs eyaleti, bozkırlarla çevrilidir. Hoton Türk topluluğu, Moğolistan nüfusunun yaklaşık binde 3ünü oluşturur. Moğolca da Khoton etnik grubu olarak bilinen Hoton Türkleri ile ilgili sahada yapmış olduğumuz araştırma neticesinde, Hoton topluluğu, Moğolistan coğrafyasında kaybolmaya yüz tutmuş Türk topluluklarından biridir.
Hoton isminin anlamı: Hotiin demek Oirad ismidir, kendilerini Uygur ulus demektedir. Halk devriminden sonraki 1920-30lu yıllarda Hotonlar Dörvödleri Halimag, Dörvöd, Hotonları Uygur demekteydi ve bir özelliği de Hotonlar Zorigt Hanlı Dörvödleri şu anki Ulangom, Davs Tarialan (Halimag, Dalai Hanlı Dörvödleri (Sagil, Turgen ilçe vesaire) Dörvöd diye ayrırarak adlandırmakta olduğu ise adeta günümüzden yaklaşık 300 yıl öncesi Zuungar devletinin kurulduğu döneminin siyasal, toplumsal ve kökensel olayların izlerini barındırmaktadır.
Hoton topluluğu, her ne kadar Dörvöd Zorigt Hana hizmet ederek feodal baskı altında hayatlarını sürdürüyor olsa da halk kültürü ve köken bilinçliliğini korumuş olması o dönemki köken gelişme düzeyini göstermektedir.
Batıda Tenger dağından Doğuya Moğol Altaya kadar olan geniş topraklarda yaşayan Fars, Türk ve Moğol kökenli birçok kabileleri Çin, Türk, Rus ve Moğol eski yazıtlarında ve araştırma kitaplarda kendi dillerinde çeşitli şekilde not edegelmiş olması şimdi de devam etmektedir.
Akademisyen B.B.Bartolidun araştırmasına gore X-XIII. yüzyıllarda Hoton hot, Çin (Kidan) ve Naiman Küçlüg Kağanın denetimi altındaydı.
Çin eski yazıtlarında Sun hanedanlığı sırasında (M.S. 420-479) Türk kökenli kabileleri Hoton diye şimdiki adıyla not etmiş olup ama Yuan hanedanlığından itibaren Uygur (Vey-Vya-Er) demeye başlanmıştır
Tam bu dönemden Çin yazıtlarında köken açısından Türk kökenli olanları genel olarak Hui, Çinlileri Hani, Moğolları Men Mançuları Mani ve güney Çin kabileleri Myodemeye başlamıştır.
13. y.y Moğol yazıtı Moğolların Gizli Tarihçesinde Orta ve Orta Doğu ülkeleri, kabile ve kökenleri Uygur, Sartaul, Bagdad, Horezm ve Tangud olarak belirgin bir şekilde ayrı ayrı adlandırarak Türk kökenli Uygur ve Sartaul ikisini de ayrı ayrı olarak adlandırmaktaydı.
Ama Hoton denen ad, söz konusu yazıtlarda geçmediği, o dönemki Moğollar, Orta Asyalı Türkistanlıları Sartaul, İduud Kağanın Uygurları Uygur olarak adlandırdığı görünmektedir. Moğol yazıtları ve o tarihlerde Doğu Türkistanlı Uygur kabilesini Hoton diye adlandırmaya başladığı da 1678 yılında kurulmuş olan Zuungar Kağanı Galdan Boshigt 1678 yılında Doğu Türkistan ve onun güney batısındaki Hoton hot (nüfusu Hoton olarak adlandırılmış) onun denetimi altına girmesinden itibaren Oiradlar Baga Buharistan veya Çinin Han-Lu eyaletinin 6 kentinin toplam nüfusununa Hoton demeye başlamasıyla oluşmuştur.
Hotonadının aslında Hatun olduğu, Uygur Türklerine mensup olduklarını, Uygurlardan günümüze kalan Moğolistan sınırları içerisinde birkaç haneli Türk topluluğu olduklarını, Hoton topluluklarının yaşlıları tarafından sözlü olarak tarafımıza ifade edilmiştir. Hatun kelime anlamı olarak Türklerde, kadın, hanım, bayan anlamları taşıdığı bilinmektedir. Cengiz Han mirasçıları tarafından Moğol olmayan toplulukların erkek sayısının binle sınırlandırdığından,binden fazla olan erkek nüfusun kılıçtan geçirildiğinden dolayı, Hoton erkeklerinin, Moğol orduları içinde savaşmak ve askerlik yapmak istenmediğinden, erkeklerin hanım elbiseleri giydiği, hanım elbisesi içinde dolaştığı için sonraları bu Türk topluluğuna bu hareketlerinden dolayı ad olarak üzerlerine yapıştığını ve daha sonra değişime uğrayarak 14. 16. yüzyıllarda Hatun olan isimlerinin, günümüze bu ismin değişerek Hoton olarak anıldığını belirtmişlerdir. Savaştan korktuklarından değil, ölüme meydan okuduklarından ve sadece Moğol saflarında savaşmak ve asker olmak istemediklerinden dolayı atalarının böyle bir yol seçtiklerini Hoton, yaşlıları ifade etmişlerdir.
Hoton Türkleri, Moğolcadan önemli ölçüde etkilenmiştir. Uygur ses ve şekil özelliklerini ve bazı söz varlıklarını korumakla beraber Moğolcadan etkilenerek değişime uğramıştır. Hoton Türkleri, yavaşda olsa söz varlıklarını değiştirmekte ve giderek Moğollar içinde erimektedir. Bunun yanında kullandıkları dillerinin kendi içinde de erimesi söz konusudur. Moğolistanda yaşayan Hoton Türkleri, azınlıkta olmaları, okullarda Moğolca eğitim görmeleri, yaşadıkları çevreye uyum sağlamak gibi ve diğer sebeplerden ötürü, söz varlıklarını değiştirmekte ve istemeyerek de olsa Moğolcayı benimsemektedirler.
Hoton Türk'lerinin tarihi gizemi bilgi yetersizliğinden halen devam etmektedir.
Turan'daki kandaşlarımızla tek devlet halinde buluşmak dileğiyle..
